one is hungry, everyone is hungry, there is famine
Auh yhuan ye chiconpohualxihuitl ypan caxtolli xihuitl. yn ipan i. tochtli xihuitl 1454. años yn iquac necetochhuiloc mayanaloc. ynic nohuian ypan nueua españa. = And also, it was 155 years ago, in the year 1 Rabbit, 1454, that there was hunger and a great famine all over New Spain. (1608, central Mexico)
Yhua[n] mayanaloz xicpiacan in pipillo in tlalamatl yn xaltomatl y[n] quauhnanacatl yn xillomotzontli y[n] xilloyzhuatl y[n] miyahuatl ceceyacah = And there will be a famine. Each one of you, gather food, the leaves that grow on the slopes of volcanoes, wild tomatoes, mushrooms, corn silk, green corn husks, corn tassel flowers.
mayanlo = there is hunger
mayanaloc = there was hunger (see Spanish example)
auh yn ipn xihuitl amo quali mochiuh mayanaloc yn ipatiuh tlaoli mochiuh çe cohuacli pesos 6 tomines = Este año no fue bueno, hubo hambre. El precio de una media hanega de maíz fue de un peso y seis tomines. (Tlaxcala, 1662–1692)
1523 yquac hualaque teopixque mayanaloc netlayecoltiloto Tepeyecac = 1523 Entonces vinieron los sacerdotes. Hubo hambre, se fue a conseguir el sustento a Tepeyacac. (Tlaxcala, 1662–1692)
[Y]ey xiuhtican yn mayanaloc yn aoctle catca y tonacayotl = Durante tres años hubo hambre, no había maíz. (Tlaxcala, 1662–1692)
Yhua[n] mayanaloz xicpiacan in pipillo in tlalamatl yn xaltomatl y[n] quauhnanacatl yn xillomotzontli y[n] xilloyzhuatl y[n] miyahuatl ceceyacah xiq'[ui]nnahuatican yn macehualtin = Habrá hambruna. Guarden los guajolotes, el papel de la tierra, el xaltomate, el hongo de los árboles, el cabello de los xilotes, la hoja de los jilotes, la flor del maíz, a cada uno de los macehuales denles órdenes [que lo hagan]. (ca. 1582, México)