(a loanword from Spanish)
cow(s); ox(en) (a loanword from Spanish; from vacas)
Yn huacaxnacatl quiqua çan no yehuatl mocuepaz. Yn pitzonacatl quiqua çan no yehuatl mocuepaz. Yn ychcanacatl quiqua çan no yehuatl mocuepaz yhuan yn ichcaayatl
quiquemi. Yn quanaca q’[ui]qua ça[n] no yehuatl mocuepaz. (Anales de Juan Bautista [ADJB], f. 8r–8v) = those who eat the meat of cows will become cows. Those who eat the meat of pigs will become pigs. Those who eat lamb shall turn into lambs, and likewise those who wear woolen cloaks. Those who eat chicken will become that.”
In many of the documents in the corpus, a cow is called a vaca (or baca, or vaquilla, etc.), whereas huacax, originally the same word, is often an ox. Thus possibly the reference is to an ox in a testament from the Toluca region. (Santa Ana, Toluca Valley, 1737)
Yn omoquatequique yn oq'[ui]neltocaque yn d[ios] mocuepazque. Yn huacaxnacatl quiqua ça[n] no yehutl mocuepaz. Yn pitzonacatl quiqua ça[n] no yehutl mocuepaz. Yn ychcana[ca]tl quiqua ça[n] no yehutl mocuepaz yhua[n] yn ichcaayatl quiquemi, Yn quanaca q'[ui]qua ça[n] no yehuatl mocuepaz yn ixquich tlein in tlaq[ua]l y ye nica[n] nemi yn q'[ui]nqualia ca moch mocuepazque popolihuizque aocaque yezque = Los que se bautizaron y creyeron en Dios se transformarán. Los que comen carne de vaca, se convertirán en eso. Los que comen carne de puerco, se convertirán en eso. Los que comen carne de borrego se convertirán. Todo lo que es comida de los que aquí viven y la comen, todos se transformarán, serán destruidos, ya nadie existirá (ca. 1582, México)